İKİ DİLLİ HAYAT TARTIŞMASINI YAPANLAR BU GERÇEKLERİ BİLİYOR MU?

Anayasa'da ikinci resmi dil olması istenen Kürtçe, televizyonlarda, gazetelerde günlerdir tartışılıyor. Kürtçe’yi yüceltmek isteyenler karşı taarruzla konuyu, “Güneş Dil Teorisi”ne getirip, Atatürk’ün düşünce yapısını ve Kemalist Devrim’in tarihsel konumunu küçük düşürmeye gayret ediyor. Gerçekten “Güneş Dil Teorisi” hurafe miydi? Düşünsel kaynakları nelerdi? Atatürk’ü hangi yabancı bilim adamları etkiledi?

Gündemde Kürtçe var.
Kürtçe moda, Türkçe demode!
Bugün: “Türk” ya da “Türkçe” sözcüğünü dile getirenler ırkçılıkla, faşistlikle itham ediliyor.
Dün: Türk Dil Kurumu’nu kapatan 12 Eylül 1980 darbecilerine göre ise Türkçe ile ilgilenenler komünistlerdi!
“Güneş Dil Teorisi” dün de bugün de hep safsata olarak değerlendirildi.
Bütün dillerin kaynağının “Türk kökenli” olduğunu savunan “Güneş Dil Teorisi” Kemalist çevreleri bile artık sadece gülümsetiyor.
“Kemalist aşırılık” olarak değerlendiriliyor teori.
Bu konuyu yazmak elzem oldu.
Sahiden söyleyip, yazdıkları gibi teorinin gerçekle hiç mi bağı yok?
“Türk” yerine “Anadolu” dersek; insanoğlu “anadili”nin, kavimler kapısı olan bu coğrafyada doğduğu tezi kanıtlanmış olur mu?
O halde…
Kolları sıvayalım ve kendi dilimiz üstündeki “hurafe” ithamının ne derece doğru ya da yanlış olduğu irdeleyelim…

TEORİNİN MİLADI: HİTİT KAZISI

Dil çalışmaları 17’inci yüzyılda başladı; 19. yüzyıl ortalarından itibaren Avrupa’da “moda” oldu.
1920’lere gelindiğinde “kökendil” görüşü yaygınlaştı ve ortak-anadil arayışı başladı.
Bilim dalı olarak ortaya çıkan filoloji ve etimoloji; konuşma farklılıklarının /şivelerin, lehçelerin, ağızların zamanla bağımsız dile dönüştüğünü ortaya çıkardı. Yani diller zaman içinde gelişiyor, değişiyor, alt gruplara ayrılıp başkalaşıyordu.
Dil merakı ve çalışmaları arkeoloji ve benzeri sosyal bilim türevlerini de doğurdu.
20’inci yüzyıl başına kadar insanoğlu Mezopotamya dışında bir uygarlık bilmiyor, tanımıyordu. Arkeolojik kazılar sadece bu bölgeyle sınırlıydı.
İlk Hitit kazısı 1906’da Almanlar tarafından Hattuşa’da (Boğazköy) başladı. Anadolu’da bulunan/keşfedilen bu yeni uygarlık bilim dünyasında heyecan yarattı.
Yaratılan her heyecan abartıyı getirdiği gibi, Avrupa gazeteleri de yeni arkeolojik keşifle ilgili ardı ardına sansasyonel haberler yaptı.
Merak edilen konuların başında Anadolu bozkırında kurulan Hititler (Etiler)’in dili geliyordu. Bu “anadil” hangi Avrupa dillerini yavrulamıştı?
Bu soru, “Güneş Dil Teorisi”nin doğuşuna da neden oldu. Çünkü Hititçe de bazı sözcükler Türkçe de vardı: Milid adı Malatya idi. Marqasi ise Maraş; Adanawani de Adana… (Bu sayfada Anadolu’daki yer isimleriyle ilgili ayrıntılı makale yazdığım için örnekleri uzatmayacağım.)

SÜMERLİ LUDİNGİRRA TÜRK MÜ

“Güneş Dil Teorisi”ne sadece Hitit kazıları neden olmadı.
Prof. Samuel Noah Kramer (1897-1990) Sümeroloji’nin kurucusuydu. “Tarih Sümer’de Başlar” kitabında birçok uzman arkadaşıyla aynı saptamayı yaptı: Büyük uygarlık kurucusu Sümerler, Mezopotamya’ya dışarıdan geldiler. Nereden gelmişlerdi?
Muazzez İlmiye Çığ (ki Prof. Kramer’in yardımcısıydı) Sümer yazıtlardan yola çıkarak, 1996’da “Sümerli Ludingirra” adlı kitabı yazdı. Öğretmen-yazar Ludingirra anılarında, atalarının kuzeydoğudaki dağlık bölgeden kuraklık sonucu geldiklerini anlatıyor! (Sayfa 14)
Ludingirra yazdıkları, Türkler’in kuraklık sonucu Anadolu’ya göç ettikleri iddiasındaki “Türk tarih tezi”ni doğruluyordu. (Eğer Ludingirra’ya inanmıyorsanız “Gılgamış Destanı”nı hiç okumayın!)
O yıllarda “Güneş Dil Teorisi”nin düşünsel kaynağı çoktu.
Bunlardan biri de Sir Canon George Rawlinson (1812-1902) idi. Sümerler’in Asya’dan gelmiş Türk kavmi olduğunu ileri sürdü. Buna kanıt olarak, Sümer diliyle Türkçe’nin benzerliğini gösterdi; ikisi de bitişimli dillerdendi. Keza Sümerce’ye benzeyen Türkçe kelime sayısı hayli fazlaydı. (Kia: Kıyı; Temen: Temel; Ghir: Kırmak; Kouch: Kuşak gibi.)
Rawlinson tezine göre, Sümerlerin “ataları” Türk’tü.
İsviçreli Cenevre Üniversitesi Rektörü Prof. Eugene Pittard (1867-1962), Türk göç dalgalarının Avrupa’yı nasıl etkilediğini yazıp; uygarlığın kökünün Asya olduğu tezini ortaya attı. Keza...
“Güneş Dil Teorisi”nin düşünsel kaynakları için, Kvergic, Pekarski, Barenton, Vaux, Diniker, Quatrefages de Breaud, Topinard, Villenoisy gibi bilim adamlarının çalışmalarını sıralamaya gerek yok. Burada yanıtını bulmamız gereken başka bir soru var:
Avrupa merkezli bu “moda” tez, Türkiye’de neden çabuk kabul gördü?
Haksızlık yapmayalım.
Atatürk ne tarihçi ne de dilciydi. Ama bu çalışmaların yapılmasını isteyen bir öncüydü.
Keza sadece Avrupalıların tezleri kabul görmedi; Anadolu da kendi “kazı çalışmaları”nı başlattı:
Ahlatlıbel, Alacahöyük kazılarına başlandı.
Ertuğrul yatı Marmara ve Ege’deki tarihi abideleri araştıracak bilim adamlarına tahsis edildi.
Ruşen Eşref, Afet İnan Mısır’a, Yunanistan’a gönderildi.
Osmanlı belgeleri tasnif edilmeye başlandı; Macaristan’dan arşiv uzmanı Prof. Lagos Fekete getirildi.
Eski uygarlıklarda görülen güneş-dil bağının etkilerini araştırmak için Dilbilimci Tahsin Mayatepek Meksika’ya gönderildi.
Prof. Eugene Pittard gibi bilim adamları Türkiye’ye davet edildi.
Yani nasıl Avrupa’da heyecanlı bir kökendil araştırması varsa, aynı dönemde Türkiye’de de o heyecan vardı. 1935’te, antropolojinin ayrı bir bilim dalı olarak ortaya çıkması bile gösteriyor ki, bu rüzgar sadece Türkiye’yi etkilemedi.

MORAL KAYNAĞI OLDU
Tekrar sorumuza dönelim:
Kemalist kadrolar “Güneş Dil Teorisi”ne niye alelacele sahip çıktı? Yabancı dilbilimcilerin bazı saptırmalarına neden hemen inandı, inanmak istedi?
Bunun duygusal sebepleri vardı.
Şöyle…
Osmanlı’nın gözden uzak arka bahçesi Anadolu, Türkiye Cumhuriyetinin gözbebeği oldu. Hep “yüceltilmesine” dayanak arandı.
Anadolu’nun, uygarlık beşiği Avrupa dillerinin “anası” olduğu teorisi, Kemalist kadrolar için moral kaynağı oldu.
Parantez açayım: Eski uygarlıkların dillerine sadece Türkiye dört elle sarılmadı. Almanya gibi burjuvazinin yükselişini yaşayan bazı Avrupa ülkeleri de, dilleriyle övünen ve tüm dilleri küçümseyen Fransızlarla aynı anadilden gelmenin gururu için bu teorilere arka çıktı. Yani onların da kendilerince “Güneş Dil Teorisi” vardı!
Bu arada...
Uygarlık ve dil merkezinin Anadolu olması, “Antik Yunan”la gurur duyan, ezeli rakip Yunanistan karşısında Türkiye’yi eşit bir konuma getirmesi de bu tezlerin çabuk kabullenilmesine sebep oldu.
Genç Türkiye için bunlar moral kaynağıydı.
Mustafa Kemal 1925’de, “Türk Öğün Çalış Güven” derken, dil ve tarih çalışmalarının yapıldığı 1933’de artık şöyle diyordu:
“Türk milleti çalışkandır, Türk milleti zekidir. Ne mutlu Türküm diyene.”

DENEMEDİR
Dil arayışı olgusunu tek bir “moral arayışına” indirgemek de doğru olmaz.
Kimine göre; SSCB’nin Şubat-Mart 1926’da Azerbaycan’da Birinci Türkoloji Kongresi düzenlenmesinin amacı, Türkçe konuşan dünyanın entelektüel merkezini Bakü yapmaktı. Türkiye bu prestiji elinden kaçırmak istemediği için, Türkoloji çalışmalarına ağırlık verdi.
Kuşkusuz Türk tarih tezi gibi arayışların da payı oldu.
Ancak dil çalışmalarındaki asıl gerçek:
Türk dilini parçalı halden kurtarıp sadeleştirilmesi ve halkın konuşma dili ile yazı dili arasında birliğin, ahengin kurulmasıydı.
Dil, düşünce demekti çünkü.
Bu nedenle tarihi metinlerden ve yaşayan halk lehçelerinden taramalar yapılarak sözcükler, terimler bulundu.
Bu nedenle ölü veya eski diller metotlu bir şekilde incelendi, karşılaştırmalar yapıldı.
Bu nedenle Türkçe yabancı diller boyunduruğundan kurtarıldı.
Bu nedenle ardı ardına dil kurultayları yapıldı.
Bu nedenle Türk Dil Kurumu meydana getirildi.
Bu nedenle Dil ve Tarih, Coğrafya Fakültesi kuruldu.
Vs…
“Güneş Dil Teorisi” bu arayış çabalarının sonucu doğdu.
Hata yapılmadı mı?
Hangi teori hata içermez ki?
Önemli olan tez ortaya atabilmektir. Teori geliştirebilmektir.
Mustafa Kemal’in devrimci olmasının sebebidir, soru sorabilme birikimine sahip olması. Soru bilimin temelidir çünkü…
Baksanıza…
Bugüne kadar ne biliyorduk; en eski Türk yazısı MS 8’inci yüzyıldaki Orhun Anıtları’ydı. Keza ilk sözlüğümüz “Divanı Lügati’t-Türk”ü Kaşgarlı Mahmud 1072-1074 yılları arasında yazdı.
Oysa yeni çıkan belgelere göre, MÖ 2000’deki Çin kaynaklarında Türkler var.
Yani:“Güneş Dil Teorisi” her yeni bulguyla yeniden değerlendirilecektir. Mevcut hali abartılıdır kuşkusuz ama gerçekle bağı tamamen kopuk değildir.
Azra Erhatlar, Eyüpoğulları, Halikarnas Balıkçısı vb. de “Türk” yerine “Anadolu”yu koymadı mı?
“Güneş Dil Teorisi” bu toprakların tarihsel gerçeğini arama çabasının adıdır.
Asırlar boyu güdük bırakılan, hayatla bağı kesilen, ezik ve ölmek üzere olan bir dili tekrar hayata döndürme çabasının adıdır.

DTCF TARİHİNDEN UTANIYOR MU

Kurtuluşu gerçekleştirip, Cumhuriyet Devrimleri’ni inşa eden Kemalist kadrolar, 1929’da dünya ekonomik kriziyle büyük dönüşümü durdurmak zorunda kaldı.
O süreçte Türkiye’de ekonomik politika arayışları yoğunlaştı; “Kadro Hareketi” popüler oldu.
Ne zaman krizden çıkıldı, Kadrocular dağıtıldı ve kültürel devrimlere kalındığı yerden devam edildi. Dil çalışmaları bunlardan biriydi.
1932’de “Türk Dili Tetkik Cemiyeti” kuruldu. Adı sonra “Türk Dili Araştırma Kurumu” oldu ve en sonunda da “Türk Dil Kurumu” (TDK) adını aldı.
Ancak Atatürk dil ve tarih çalışmaları için TDK’yi yeterli bulmadı. Dil ve tarih öğrenimi için manevi kızı Afet İnan’ı yurtdışına göndermişti. Önce, başka öğrencileri de göndermeyi düşündü. Sonra Ankara’da bir fakülte açmanın daha verimli olacağını düşündü.
Teklifini Milli Eğitim Bakanı Abidin Özmen’e açıkladı:
Türk ve Türkiye tarihine kaynaklık edecek, bütün eski dillerin öğrenimi için, fakültede kürsüler ve enstitüleri kurulmalı; ve bu amaçla uzmanlar kendi ülkemizde Türk öğrencilerini bu çeşitli kollarda yetiştirmeli idi. Bunun için Ortaasya Türk tarihiyle ilgili, Sinoloji, İndoloji; Önasya için Sümeroloji, Hititoloji; ve diğer klasik dillerden Latince, Yunanca, Arapça ve Farsça kürsüleri olmalıydı.
Atatürk’ün üzerinde önemle durduğu diğer konu da, yabancı dillerin öğretilmesiydi. Keza arkeloji vs. kürsüleri kurulmalıydı.
Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi 14 Haziran 1935’te 2795 sayılı yasayla kuruldu.
Öğrenime Ankara’daki Evkaf Apartmanı’nda başlandı.

NASIL IRKÇI OLUR

DTCF “Güneş Dil Teorisi” çalışmalarının sonucunda kuruldu.
Kimileri bugün bu teorinin ırkçı olduğunu iddia ediyor. Ama bilmiyor ki, bu teorinin mimarları DTCF’nin kapılarını Alman faşizminden kaçan bilim adamlarına ardına kadar açtı.
Klasik Filoloji’nin başında Georg Rohle vardı. Hani; dünya edebiyat klasiklerinin ilk tercümelerine büyük katkısı olan; bizzat Platon’un “Devlet”ini çeviren ve fakültenin kütüphanesini kuran Alman bilim adamı.
Berno Landsberger ise DTCF’nin kuruluşuna ilk harcı koyan bilim adamlarındandı.
Hans Gustav Güterbock hocası Landsberger gibi Hititoloji kürsüsündeydi.
Walter Ruben, İndoloji bölümü kurucusu ve kürsü başkanıydı.
Karl Menges Slav dilleri ve Doğubilimleri hocasıydı.
Wolfram Eberhard ve Annemarie Gabain Sinoloji bölümündeydi.
Hans-Henning von der Osten Arkeloji kürsüsü başkanlığını yürüttü.
Herbert Louis Cografya kürsüsü bakanıydı.
Karl Steuerwald, Clemens Möller, Hubert Melzig Alman filolojisinin öğretmenleriydi.
Fakültede Olivier Lacombe gibi Fransız öğretim üyeleri de vardı.
Alman ırkçılığından kaçıp Türkiye gelen bu bilim adamları Türkiye’de ırkçılık mı yaptılar yani? “Güneş Dil Teorisi” ırkçı öyle mi?
Türk Dil Kurumu’nun ilk genel sekreteri dilci Agop Dilaçar Ermeni’ydi.
O dönemde Türkçe dil çalışması yapan Avram Galanti ve Türkçü Mois Kohen Yahudi’ydi.

HİTİT DÜŞMANLIĞI
Yıl: 2010.
DTCF’nin kuruluşunun 75’inci yıl dönümü.
Fakülte 75’inci yaşını kutladı mı?
Hayır.
Bir tek seminer bile yapmadılar.
Niye acaba? Bilemedim.
Sonra dekanın kim olduğuna baktım. Dekanının uzmanlık alanı Arapça'ydı!
Şaşırmadım.
Siz de şaşırmayın.
Ankara Belediyesi’nin Hitit Güneşi amblemini değiştirmesine şaşırdınız mı?
Hitit Güneş Abidesi (Hati) Atatürk’ün izniyle başlatılan Alacahöyük kazılarında ortaya çıkan Anadolu’nun en eski kalıntılarından biriydi.
Rahmetli Vedat Dalokay Ankara Sıhhıye Meydanı’na Hitit Güneşi Abidesi diktiğinde, “puta tapılıyor” diye TBMM’yi ayağa kaldıran Erbakan ve arkadaşları değil miydi?
Bir yanda kazı yaptırıp tarihi eserlerin ortaya çıkmasını sağlayan uygarlık öncüsü bir Atatürk var; diğer yanda çıkan eserleri tekrar toprağa gömmek isteyen gerici bir zihniyet.
Türkiye hala bu iki zıt düşüncenin çatışmasına sahne olmaktadır.

Soner Yalçın